Të punosh me Rugovën ka qenë lehtë, madje edhe kur të qenit bashkëpunëtor i tij ka qenë krim në sytë e kundërshtarëve të tij politikë, edhe shqiptarë, sepse ai ishte njeri i besimit në rrugë të gjatë strategjike për synime të larta, jo në shtigje taktike për përfitime afatshkurtra. Nuk ka ndodhur asnjëherë që për qëllime taktike të linte rrugën strategjike, që e ndiqte me përkushtim fanatik.
E kujtoj Ibrahim Rugovën (2 dhjetor 1944 – 21 janar 2006) që nga vitet e shtatëdhjeta të shekullit të kaluar. Me dallim moshe 20-vjeçare: ai në të tridhjetat atëherë, unë nxënës shkolle. Si mik shtëpie e letërsie me Sabri Hamitin, xhaxhin tim, Rugova i asaj kohe më shfaqet sot si arketip urtaku, asketi, ndoshta për shkak të fizikut hollak, që e ruajti deri në vdekje, tridhjetë vjet më vonë, por edhe pse e shihje përherë me një çantë të madhe librash në dorë.
Në vitet e tetëdhjeta, unë student i letërsisë në Prishtinë e Zagreb, ndërsa ai dijetar i letërsisë në Institutin Albanologjik të Prishtinës, u njoha dhe u miqësova me Rugovën. Mësoja dhe inkurajohesha prej tij. Kishte shkruar edhe për James Joyce-in (Xhejms Xhojsin), ndoshta romansierin më të madh të shekullit XX, të cilin po e lexoja dhe studioja në Fakultet, ndërsa do të shkruaja për të disertacion doktorate njëzet vjet më vonë. Edhe me shtytjen e tij.
Punoja asistent në Universitetin e Prishtinës, kur Ibrahim Rugova më caktoi në punë në Qendrën për Informim të LDK-së (më vonë të Kosovës, QIK) në vjeshtën e vitit 1991. Krahas punës si asistent e ligjërues për letërsi angleze në Fakultetin e Filologjisë, në QIK punova deri më 24 mars 1999, si përgjegjës i shërbimit të lajmeve në anglishte, të një agjencie që njohu botën me fatet e një populli që vuante pushtimin dhe synonte lirinë me rrugë politike, duke ndërtuar shtetin e pashembullt “paralel” të shqiptarëve të Kosovës.
Në verën e vitit 1996 Rugova kishte rënë dakord në parim me autoritetet amerikane për hapjen e një zyreje Përfaqësuese të Kosovës në Uashington, me status jo të plotë diplomatik, ndërsa për udhëheqës të saj më kishte propozuar mua, poashtu në pajtim me amerikanët. Mbasi hapja e Zyrës nuk u bë, për arsye përtej pushtetit të Rugovës, dhe emërimi nuk u bë publik asnjëherë, e kam dhënë këtë dëshmi për herë të parë në janar të vitit 2013, në një kujtesë për Ibrahim Rugovën, ndërthurur në këtë shkrim që botohet në dhjetëvjetorin e shkuarjes së tij në amshim.
Në korrik të vitit 2002, Presidenti Ibrahim Rugova më emëroi zëdhënës dhe këshilltar të vet, duke zyrtarizuar një bashkëpunim të ngushtë prej më shumë se një dekade. Këtë punë e kreva deri në mbarim të jetës së tij të shkurtër, duke qenë edhe zëdhënës i Këshillit për Varrimin e tij.
Të punosh me Rugovën ka qenë lehtë, madje edhe kur të qenit bashkëpunëtor i tij ka qenë krim në sytë e kundërshtarëve të tij politikë, edhe shqiptarë, sepse ai ishte njeri i besimit në rrugë të gjatë strategjike për synime të larta, jo në shtigje taktike për përfitime afatshkurtra. Nuk ka ndodhur asnjëherë që për qëllime taktike të linte rrugën strategjike, që e ndiqte me përkushtim fanatik.
Në vjeshtën e parë të vitit 2005 Rugovën e përlau kanceri. E përballoi grushtin e fatit me dinjitet e kurajë. Iu drejtua popullit vetë për ta njoftuar për sëmundjen vdektare, me të cilën do të përfytej deri në frymën e fundit. Nuk deshi që njoftimin ta bëja unë, zëdhënësi i tij si President i Kosovës. Kishim shkuar me Skender Hysenin që të merreshim vesh për njoftimin. Ai tha: ‘Jo, jo, e bëj vetë; do të komunikoj drejtpërdrejt me popullin’, ndërsa na qortoi që po na shihte të ligështuar nga gjendja e tij e keqe shëndetësore.
Udhëhoqi delegacionin e Kosovës në fillimin e procesit ndërkombëtar për pavarësimin e Kosovës. Takimi i parë me Emisarin e OKB-së Marti Ahtisaari dhe ekipin e tij ndodhi në rezidencën e Rugovës në Velani të Prishtinës. Zgjati disa orë. Me flokët e rëna nga kanceri, por me energjinë e pashterur, Rugova foli me fuqi argumenti për pavarësinë e Kosovës si zgjidhje të vetme. Falë diskursit të tij, zgjidhja që për dikë dukej radikale e jorealiste, bëhej optimale dhe jomaksimaliste: pavarësia e Kosovës si kompromis. Kishte ngulur këmbë për pavarësinë edhe kur kundërshtarët e tij politikë, disa prej të cilëve ishin tani pjesë e Ekipit të Unitetit që drejtonte ai, e shqiptonin rrallë e hiç, ose si me drojë, kërkesën për pavarësi në Kosovën e kujdestaruar nga OKB-ja.
Kullojsa e kujtesës ma jep tash pamjen e Rugovës serioz, por të buzëqeshur. E kam parë të kapluar zie e mërzie me rastin e tragjedive të mëdha të luftës, në shkurt e mars 1998, në janar 1999, me rastin e vrasjes së bashkëpunëtorëve të tij të ngushtë, para e pas lufte. E kujtoj të mërzitur keq në mbrëmjen e 28 nëntorit të vitit 2005, dy muaj para vdekjes. Komuna e Prishtinës kishte vendosur në rrugët dhe në sheshet e kryeqytetit flamurin shqiptar dhe, krahas tij, Flamurin e Dardanisë, që Ibrahim Rugova e kishte nxjerrë propozim të vetin për flamur shtetëror të Kosovës ndërsa e përdorte si Flamur të Presidentit. (Edhe himnin, ‘Kur ka ra kushtrimi n’Kosovë’, poashtu si propozim për himn shtetëror të Kosovës).
Atë ditë feste, flamuri me shqipen dykrenare në mes, flamuri shqiptar i stilizuar me ngjyrën e kaltër të Evropës në sfond dhe me yllin e Skënderbeut, u shkel e u dogj në një orgji urrejtjeje në Prishtinë nga pjesëtarë të shoqatave të luftës, të afërta me PDK-në e Hashim Thaçit. Flamuri damkosej prej syresh ‘si përdhosje e flamurit kombëtar’, madje për çudi si ‘shkelje e gjakut të dëshmorëve’! Me zellin që e shkelën dhe dogjën flamurin që ndrynte shqiponjën në ditën e festës shqiptare, e pranuan këta zelltarë patriotikë nja dy vjet më vonë flamurin aktual të Kosovës, që nuk dëfton ndonjë shenjë a ngjyrë tradicionale shqiptare. Më mirë ta kishim flamurin e Rugovës, thonë ndonjëherë në biseda private ata që në kohë kishin qenë kundër, shkaku i kundërshtisë së tyre politike ndaj Presidentit dhe vizionit të tij për shtetin e Kosovës.
Në muajt e lëngatës, në mes paraqitjesh publike që i bënte më rrallë, Ibrahim Rugovën e kam takuar më shpesh në ambiente private, në bibliotekën e tij, në katin e sipërm të shtëpisë. Në një takim të tillë, në nëntor të 2005-ës, vetë në gjendje të këputjes fizike, më këshilloi ta mbaroja disertacionin tim. Edhe unë e kam pasë zgjatur punën time, më tha, si për të më qortuar e justifikuar në të njëjtën kohë. Jo, jo, i thashë, ti e ke bërë më shpejt se unë! Doktoratën për letërsi e mbarova në verën e vitit 2006.
Kishte vite që bisedoja më rrallë për letërsinë me Rugovën. Unë vazhdoja të ligjëroja letërsi angleze në Universitet, që funksiononte në rrethana të pashembullta, në objekte private anekënd Prishtinës, dhe të punoja në Qendrën për Informim të Kosovës. Prijësin dijetar e kishte përlarë puna politike për ndërtimin e shtetit të Kosovës. Kur e pyesje se çka po lexonte, përgjigjej: libra të vjetër, pa i specifikuar; referencë për autorët antikë, mbase edhe klasikë. Nga këto burime të thella për filozofinë, për retorikën, politikën dhe etikën, nga ky univers Rugova kullonte mendimin e vet prej të cilit lindte veprimi i tij kombëtar.
Njeriu i letrave, kërkuesi e realizuesi i lirisë ekzistenciale për popullin tonë, Ibrahim Rugova më del kështu mua në kujtesë, që është nëna e muzave. Mua që kam pasur fatin të jetoj në epokën e tij e të punoj me të deri në frymën e fundit.
